Zapasy na znaczkach pocztowych

Polski Związek Zapaśniczy w roku 2022 obcho­dził set­ną rocz­ni­cę swo­jej dzia­łal­no­ści. Z tej oka­zji wyda­no album któ­ry pod­su­mo­wu­je cały wiek suk­ce­sów pol­skich zapa­sów[1]. Okolicznościowa publi­ka­cja zawie­ra wie­le róż­nych infor­ma­cji, w tym o suk­ce­sach mie­rzo­nych meda­lo­wym dorob­kiem. Wiek dzia­łal­no­ści związ­ku zamknął się m.in. zdo­by­ciem 303 meda­li przez pol­skie zapa­śnicz­ki i zapa­śni­ków w latach 1957–2022[2]. Sportowcy ci łącz­nie zdo­by­li 54 zło­te meda­le. Pięć meda­li z tego naj­cen­niej­sze­go krusz­cu, zdo­by­te pod­czas zma­gań o olim­pij­ski laur, są tak­że czę­ścią tego zbio­ru.

Złotą kolek­cję olim­pij­ską roz­po­czął w 1976 roku dębic­ki zapa­śnik Kazimierz Lipień (Montreal 1976). Drugi dębic­ki zapa­śnik oraz tre­ner kadry naro­do­wej kla­sy­ków, śp. Ryszard Świerad miał udział w zbo­ga­ce­niu tej kolek­cji o trzy zło­te krąż­ki (Atlanta 1996). Zapaśniczki oby­dwu sty­lów oraz zapa­śni­cy wal­czą­cy w sty­lu wol­nym, meda­li z tego krusz­cu pod­czas sta­rów olim­pij­skich nie zdo­by­li.

Przed przy­bli­że­niem zapa­sów na pol­skich znacz­kach pocz­to­wych wska­za­ne jest dodać, że pod­czas star­tów w mistrzo­stwach Starego Kontynentu, zawod­nicz­ki i zawod­ni­cy zdo­by­li łącz­nie 35 zło­tych meda­li. Pierwszy dla Polski tytuł Mistrza Europy wywal­czył dębic­ki zapa­śnik Jan Michalik (1972). W rok póź­niej w Teheranie (1973), pierw­szy dla Polski zło­ty medal mistrzostw świa­ta wywal­czył Józef Lipień. Za kil­ka godzin oka­za­ło się, że bliź­nia­czy brat Józefa, Kazimierz Lipień tak­że wywal­czył tytuł mistrzow­ski[3]. Pięciu zapa­śni­ków z Dębicy powró­ci­ło z tych mistrzostw z pię­cio­ma meda­la­mi. Te wyda­rze­nia, to odle­gła już histo­ria. Czy utrwa­lo­na na znacz­kach? Zachęcam do lek­tu­ry. Materiały uzu­peł­nia­ją­ce wypo­wiedź (znacz­ki, pocz­tów­ki, koper­ty) pocho­dzą z mojej kolek­cji.

Zapaśnicy na znacz­kach

Na pol­skich znacz­kach pocz­to­wych bar­dzo rzad­ko przed­sta­wia­no jed­ną ze zna­nych dys­cy­plin spor­to­wych jaką są zapa­sy. W ana­li­zo­wa­nym okre­sie (1957–2010) Poczta Polska wyda­ła zale­d­wie 4 znacz­ki o tej tema­ty­ce.

W 1969 roku z oka­zji 50-lecia Polskiego Komitetu Olimpijskiego i sesji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w Warszawie wyda­no 9 znacz­ków. Na znacz­ku nr kata­lo­go­wy 1767 utrwa­lo­no wal­kę dwóch zapa­śni­ków.

W 1972 roku w Monachium odby­wa­ła się olim­pia­da, w któ­rej bra­li udział dębic­cy zapa­śni­cy. Kazimierz Lipień wywal­czył wów­czas brą­zo­wy medal. Z oka­zji XX Igrzysk Olimpijskich w Monachium uka­za­ła się seria 8 znacz­ków pocz­to­wych, w tym o nume­rze kata­lo­go­wym 2006 na któ­rym przed­sta­wio­no wal­kę zapa­śni­ków.

W 1987 roku wyda­no 4 znacz­ki pocz­to­we „Sportowe suk­ce­sy Polaków”. Na jed­nym znacz­ku, numer kata­lo­go­wy 2973 utrwa­lo­no wal­kę zapa­śni­ków. Można zakła­dać, że wyda­nie tego znacz­ka, mia­ło zwią­zek z dwo­ma zło­ty­mi meda­la­mi wywal­czo­ny­mi w Budapeszcie przez Polaków pod­czas mistrzostw świata(1986).

W 1988 roku z oka­zji XXIV Igrzysk Olimpijskich w Seulu wyda­no serię 6 znacz­ków pocz­to­wych. Na znacz­ku o nume­rze kata­lo­go­wym 3002 przed­sta­wio­no wal­kę zapa­śni­ków. Złoty medal pod­czas igrzysk wywal­czył Andrzej Wroński, wal­czą­cy w sty­lu kla­sycz­nym. Grafika umiesz­czo­na na znacz­ku przed­sta­wia wal­czą­cych zapa­śni­ków, z któ­rych jeden wyko­nu­je akcję tech­nicz­ną, sto­so­wa­ną w sty­lu wol­nym.

Próba komen­ta­rza i oce­ny tej czę­ści

Na pol­skich znacz­kach pocz­to­wych przed­sta­wio­no róż­ne dys­cy­pli­ny spor­to­we. Nigdy nie wyda­no znacz­ków poświę­co­nych samym zapa­som. Poczta Polska nie wyda­ła tak­że znacz­ka z podo­bi­zną meda­li­sty odno­szą­ce­go suk­ces, np. na matach IO, ME czy mistrzostw świa­ta. Czy mia­ło to lub mogło mieć wpływ na roz­wój tej dys­cy­pli­ny w Polsce? Nie sądzę.

Jako fila­te­li­sta bio­rę pod uwa­gę to, że znacz­ki doku­men­tu­ją histo­rię. O histo­rii nie tyl­ko dębic­kich zapa­sów powin­ni­śmy mówić jak naj­czę­ściej. Zapasy to sport pro­mu­ją­cy naj­wyż­sze war­to­ści wycho­waw­cze prze­ko­nu­je Janusz Tracewski[4]. Ja tak­że tak uwa­żam. Jego pod­opiecz­ni w latach 1969–1980 zdo­by­li 56 meda­li w tym 12 zło­tych. Własne argu­men­ty wią­żą­ce się z posta­wio­ną tezą przy­to­czę przy innej oka­zji.

Sportowcy na pol­skich znacz­kach

Dla peł­niej­sze­go obra­zu oraz uła­twie­nia ocen wła­snych, kil­ka zdań na temat innych dys­cy­plin spor­to­wych, któ­rych czo­ło­wi przed­sta­wi­cie­le utrwa­le­ni zosta­li na znacz­kach. W roku 2011 był to Adam Małysz; w 2014 Kamil Stoch, Justyna Kowalczyk oraz Zbigniew Bródka. W 2014 r. wyda­ny został arkusz 16 znacz­ków z wize­run­ka­mi repre­zen­tan­tów Polski w pił­ce siat­ko­wej – mistrzo­wie świa­ta. W dwa lata póź­niej (2016) na znacz­kach poja­wi­ły się Anita Włodarczyk, Magdalena Fularczyk – Kaczkowska i Natalia Madaj.

W 2018 r. naro­do­wy zespół siat­ka­rzy obro­nił tytuł mistrzow­ski. W roku tym wyda­no arkusz 16 znacz­ków z wize­run­ka­mi repre­zen­tan­tów Polski w pił­ce siat­ko­wej – mistrzo­wie świa­ta. W tym samym roku zna­czek z Kamilem Stochem oraz zna­czek z pił­ka­rzem Robertem Lewandowskim. W roku 2019 znacz­kiem upa­mięt­nio­no pił­ka­rza Kazimierza Deynę ze „zło­tej jede­nast­ki” Kazimierza Górskiego.

Nie wyda­no znacz­ków z wize­run­ka­mi zapa­śni­ków. Nasuwa się pyta­nie: Dlaczego? Jedną z moż­li­wych i nasu­wa­ją­cych się odpo­wie­dzi, ma zwią­zek z poli­ty­ką wydaw­ni­czą pocz­ty. Kiedy weź­mie­my pod uwa­gę, że wyda­wa­ne były znacz­ki spor­tow­ców z innych dys­cy­plin, nasu­wa się inne pyta­nie: Czy wła­dze Polskiego Związku Zapaśniczego czy­ni­ły jakieś sta­ra­nia? To kolej­ne pyta­nie nad któ­re­go odpo­wie­dzią war­to się zasta­no­wić.

Przy takich suk­ce­sach w tej dys­cy­pli­nie spor­tu, do któ­rych nawią­za­no we wstę­pie, czte­ry znacz­ki to zde­cy­do­wa­nie za mało. Tak uwa­ża­li dzia­ła­cze KS „Wisłoka” oraz fila­te­li­ści z dębic­kie­go koła. Na ten temat wię­cej infor­ma­cji prze­ka­za­ne zosta­nie za chwi­lę.

Nie tyl­ko znacz­ki doku­men­tu­ją histo­rię

Powszechnie uwa­ża się, że zna­czek pocz­to­wy speł­nia funk­cje: jest dowo­dem doko­na­nia zapła­ty za pew­ną usłu­gę pocz­to­wą, odgry­wa rolę mikro­pla­ka­tu pro­pa­gan­do­we­go, jest przed­mio­tem kolek­cjo­ner­stwa oraz przed­mio­tem obro­tu towa­ro­we­go[5]. Praktyczna przy­dat­ność jest o wie­le szer­sza, cze­go nie zacho­dzi potrze­ba obszer­niej oma­wiać. Z dotych­cza­so­wych wyni­ka, że znacz­ki doku­men­tu­ją histo­rycz­ne wyda­rze­nia spor­to­we.

Z punk­tu widze­nia fila­te­li­sty, przy­dat­ność w doku­men­to­wa­niu histo­rii wyka­zu­ją kar­ty pocz­to­we. Pozwalam sobie kil­ka infor­ma­cji o histo­rii jed­nej z nich napi­sać. W 1972 roku z oka­zji Mistrzostw Europy w zapa­sach, któ­re odby­wa­ły się w Katowicach, wyda­no kart­kę pocz­to­wą (całost­ka). Przedstawiono na niej halę spor­to­wą (kato­wic­ki spodek), w któ­rej roz­gry­wa­no zawo­dy, oraz zna­czek pocz­to­wy, na któ­rym poka­za­no wal­kę zapa­śni­ków. Na znacz­ku pocz­to­wym umiesz­czo­no stem­pel oko­licz­no­ścio­wy wyda­ny z oka­zji tych mistrzostw. Wspomniano wcze­śniej, że dębic­ki zapa­śnik Jan Michalik jako pierw­szy pol­ski zapa­śnik wywal­czył tytuł Mistrza Europy. W mistrzo­stwach bra­li udział rów­nież: Józef Lipień (m. VIII), Kazimierz Lipień (m. III), Andrzej Skrzydlewski (m. II), Wacław Orłowski (m. V). To wła­śnie ich auto­gra­fy znaj­du­ją się na pre­zen­to­wa­nej kart­ce.

Kartka ta jest cen­ną pamiąt­ką. Obserwatorami mistrzostw byli przed­sta­wi­cie­le klu­bu Czesław Korzeń — tre­ner i Edward Madejski – kie­row­nik sek­cji. Z piąt­ki dębic­kich zapa­śni­ków star­tu­ją­cych w mistrzo­stwach żyje jedy­nie dwóch. Kartka przy­po­mi­na uda­ny występ całej piąt­ki zapa­śni­ków „Wisłoki”.

W 2022 roku minę­ła 100 rocz­ni­ca powsta­nia pol­skich związ­ków spor­to­wych. Z tej oka­zji Poczta Polska wyda­ła oko­licz­no­ścio­wą kart­kę pocz­to­wą. Na kart­ce umiesz­czo­no wize­ru­nek Kazimierz Lipienia oraz infor­ma­cję: „Kazimierz Lipień — naj­bar­dziej uty­tu­ło­wa­ny pol­ski zapa­śnik, dwu­krot­ny meda­li­sta olim­pij­ski – Monachium 1972 i Montreal 1976”. Widać odci­śnię­ty stem­pel oko­licz­no­ścio­wy (31.10.2022), któ­ry w środ­ko­wej czę­ści zawie­ra odzna­kę Polskiego Związku Zapaśniczego. Stempel odbi­to na znacz­ku pocz­to­wym, w gór­nej czę­ści kart­ki po pra­wej stro­nie.

 Jubileuszowe rocz­ni­ce KS „Wisłoka” w Dębicy

Z oka­zji jubi­le­uszu 90 – lecia klu­bu (1998), zor­ga­ni­zo­wa­no w Dębicy Krajową Wystawę Filatelistyczną „Sport na zna­kach pocz­to­wych”. Organizatorami wysta­wy byli KS „Wisłoka” oraz koło fila­te­li­stów nr 14 w Dębicy. Z oka­zji wysta­wy wyda­no oko­licz­no­ścio­wą kart­kę pocz­to­wą oraz 2 stem­ple oko­licz­no­ścio­we. Odciśnięte zosta­ły na kart­ce oraz koper­cie.

Projekt kart­ki oraz stem­pla fila­te­li­stycz­ne­go opra­co­wał Edward Madejski, dru­gi stem­pel 90 lat klu­bu — Stanisław Jodłowski.

 

Dębica (1998). Od lewej: Wacław Orłowski, Mirosław Beger, Henryk Roztoczyński, Ryszard Świerad, Zbigniew Ratajczak, Edward Madejski. Fot. kolek­cji auto­ra

Zaproszeni goście m.in. Mirosław Begier – dzien­ni­karz (Dziennik Bałtycki), Wacław Orłowski – czło­nek Zarządu PZZ, Zbigniew Ratajczak – pre­zes PZZ, Henryk Roztoczyński, Ryszard Świerad — tre­ner kadry naro­do­wej (1992–1997), oraz autor jako kie­row­nik sek­cji z tej oka­zji wpi­sa­li się do pamiąt­ko­wej kro­ni­ki.

Jubileusz wie­ku dzia­łal­no­ści klu­bu (2008) był oka­zją do upa­mięt­nie­nia „Wisłoki” — jed­ne­go z naj­star­szych klu­bów w Polsce. Z tej oka­zji wyda­no zna­czek pocz­to­wy per­so­na­li­zo­wa­ny oraz dwie koper­ty oko­licz­no­ścio­we. Natomiast jubi­le­uszo­we obcho­du dzie­sięć lat póź­niej (2018) klub upa­mięt­nił umiesz­cza­jąc na znacz­ki klu­bo­wy zna­czek „Wisłoki”.

Jubileuszowe rocz­ni­ce sek­cji zapa­śni­czej

W 2018 roku z oka­zji jubi­le­uszu 65 – lecia sek­cji zapa­śni­czej wyda­no 2 znacz­ki i 2 kart­ki pocz­to­we. Projekty znacz­ków i kar­tek pocz­to­wych opra­co­wał Stanisław Jodłowski.

Upamiętniając w ten spo­sób wyda­rze­nia, o któ­rych nale­ża­ło­by pisać obszer­niej (mając na wzglę­dzie korzy­ści spo­łecz­ne), war­to nad­mie­nić, że infor­ma­cja o jubi­le­uszu 65-lecia sek­cji wraz z infor­ma­cją o wyda­nych znacz­kach i kart­kach, uka­za­ła się w mie­sięcz­ni­ku „Filatelista” nr 3/2020.

Źródło: Filatelista nr 3/2020, s. 168, skan

 Mistrzowie dębic­kiej maty na znacz­kach pocz­to­wych

W 2005 roku Poczta Polska wpro­wa­dzi­ła usłu­gę pod nazwą „zna­czek per­so­na­li­zo­wa­ny”. To cie­ka­wy zna­czek skła­da­ją­cy się z dwóch czę­ści, tj. ze znacz­ka z serii „Róża w haf­cie pol­skim”, o nomi­na­le 1,30 zł oraz przy­wiesz­ki, o dowol­nym tema­cie pro­po­no­wa­nym przez pod­miot zama­wia­ją­cy taką usłu­gę.

Osobiście uwa­żam, że była to bar­dzo cen­na ini­cja­ty­wa pocz­ty, gdyż oży­wi­ła ona dzia­łal­ność kół fila­te­li­stycz­nych oraz wie­lu róż­nych insty­tu­cji. Mogły zama­wiać znacz­ki pocz­to­we i wyko­rzy­sty­wać według wła­snych potrzeb oraz swo­bod­ne­go uzna­nia. Będąc w gro­nie dzia­ła­czy sek­cji zapa­śni­czej zapro­po­no­wa­łem wyda­nie znacz­ka o tema­ty­ce nawią­zu­ją­cej do zapa­sów. Pomysł i pro­po­zy­cja z tym zwią­za­na uzy­ska­ły akcep­ta­cję.

Z oka­zji roz­gry­wa­ne­go w 2011 roku w Dębicy IV Międzynarodowego Memoriału Kazimierza Lipienia w Zapasach, został wyda­ny zna­czek per­so­na­li­zo­wa­ny na któ­rym znaj­du­je się wize­ru­nek Kazimierz Lipienia. W ten spo­sób upa­mięt­ni­li­śmy zmar­łe­go w 2005 r. mistrza olim­pij­skie­go, ku pamię­ci któ­re­go orga­ni­zo­wa­ny był mię­dzy­na­ro­do­wy memo­riał[6].

W Spale pod­czas obo­zu zapa­śni­cze­go, 3 sierp­nia 2011 roku zmarł Ryszard Świerad. Z ini­cja­ty­wy dębic­kich dzia­ła­czy zapa­śni­czych w roku 2012 Poczta Polska wyda­ła tak­że zna­czek. Uczyniono to z myślą upa­mięt­nie­nia tego uta­len­to­wa­ne­go zapa­śni­ka oraz tre­ne­ra kadry naro­do­wej. Inicjatywa łączy­ła się z orga­ni­za­cją V Memoriału Dębickich Mistrzów Zapasów. Tym razem na znacz­ku zna­lazł się wize­ru­nek Ryszarda Świerada.

W 2014 roku Poczta Polska, w miej­sce znacz­ka per­so­na­li­zo­wa­ne­go wpro­wa­dzi­ła nową usłu­gę „Mój zna­czek”. Wysokość opła­ty (cena znacz­ka) okre­ślo­no lite­rą „a” lub „A”. Przyjmowały róż­ne war­to­ści, jako opła­ta za prze­sył­ki pocz­to­we (listy, kart­ki). Z oka­zji IX memo­ria­łu (2016) na zamó­wie­nie klu­bu, Poczta Polska wyda­ła zna­czek na któ­rym umiesz­czo­no podo­bi­znę, zmar­łe­go 3 sierp­nia 2006 r. Andrzeja Skrzydlewskiego.

Zakończenie czę­ści pierw­szej

Dla wie­lu osób zna­czek jest dowo­dem uisz­cze­nia opła­ty za usłu­gę pocz­to­wą. Znaczki zwią­za­ne z wyda­rze­nia­mi spor­to­wy­mi też mogą speł­niać taką rolę. Lecz z uwa­gi na swo­ją wyjąt­ko­wość, nie­zwy­kle rzad­ko widzi­my je na kart­kach czy koper­tach, jako wyma­ga­ną opła­tę. Bo tra­fia­ją do kolek­cjo­ner­skich albu­mów. Jubileusz 70-lecia zapa­sów w Dębicy (1954–2024), Rok Braci Lipieniów (2024) kolek­cje te wzbo­ga­ci. Przypomni chlub­ne lata, być może u nie­któ­rych wzbu­dzi reflek­sje. To dobry krok w kie­run­ku pro­mo­wa­nia spor­tu i mia­sta Dębicy. Kogo, dla­cze­go oraz w jaki spo­sób to uczy­nio­no, przy­bli­żo­ne zosta­nie w dru­giej czę­ści.

Edward Madejski

 

[1] 100-lecie pol­skich zapa­sów, opr. zb., Wyd. ESCRELLA sp. s o.o., Warszawa 2022.

[2] Tamże, (Tabele nr 1, 2 i 3),s. 182

[3] J. Swół, Rok Braci Lipieniów; kil­ka obra­zów z życia i karie­ry, Dębica 2024, s.69–78.

[4] J. Tracewski, Zapasy – sport pro­mu­ją­cy naj­lep­sze war­to­ści wycho­waw­cze, [w:]Historia pol­skich zapa­sów 1922–2012, red. J. Chełmecki, A. Głaz, J. Lipski, PZZ Warszawa 2012, s.4–12.

[5] Czym jest zna­czek pocz­to­wy?, https://www.extratimeout.com/pl/rodzina/czym-jest-znaczek-pocztowy.html#:~:text=Znaczek%20pocztowy%20spełnia%20cztery%20podstawowe%20funkcje%3A%20jest%20dowodem,propagandowego%2C%20jest%20przedmiotem%20kolekcjonerstwa%20oraz%20przedmiotem%20obrotu%20towarowego, dostęp 12.01.2025..

[6] Zob. J. Boro, J. Swół, Pierwszy i kolej­ne memo­ria­ły Dębickich Mistrzów nie tyl­ko na foto­gra­fiach, DZH tom I, cz.4., s. 473–522, https://zeszytydebickie.pl/biblioteczka/